२०८२ असार १९, बिहिबार
२०८२ असार १९, बिहिबार
काठमाडौँ - माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसइई) को नतिजासँगै हजारौँ विद्यार्थी र अभिभावकहरू ‘अब के पढ्ने?’ र ‘कुन कलेज रोज्ने?’ भन्ने परम्परागत दुविधामा छन्। तर, तीव्र गतिमा परिवर्तन भइरहेको विश्व परिवेश र भविष्यको रोजगारी बजार ले अब अंक र ग्रेडमा आधारित पुरानो सोचलाई चुनौती दिएको छ। विज्ञहरूका अनुसार, एसइई परीक्षा एउटा शैक्षिक खुड्किलो मात्र हो, तर अबको यात्रा अंकभन्दा पनि सीप, सिर्जनशीलता र समस्या समाधान गर्ने क्षमतामा केन्द्रित हुनु अपरिहार्य छ।
बदलिँदो विश्व र नयाँ वास्तविकता
विश्व आर्थिक मञ्च (WEF) जस्ता प्रतिष्ठित संस्थाहरूको अनुसन्धानले डरलाग्दो तर महत्वपूर्ण तथ्य बाहिर ल्याएको छ: आजका ६५% विद्यार्थीहरू भविष्यमा त्यस्ता पेसामा संलग्न हुनेछन्, जुन अहिले अस्तित्वमा नै छैनन्। आगामी ५ वर्षभित्रै ५०% भन्दा बढी कामदारहरूले आफ्नो पेसागत सीप अद्यावधिक (update) गर्नुपर्नेछ। यसले स्पष्ट पार्छ कि अबको सफलताको मापदण्ड अंकपत्र होइन, बरु निरन्तर सिक्ने, नयाँ प्रविधिसँग घुलमिल हुने र लचिलो बन्ने क्षमता हो।
हाम्रो समाजको पुरानो सोच: दबाब र तुलनाको पासो
यो नयाँ वास्तविकताका बाबजुद हाम्रो समाज अझै पनि पुरानै मान्यतामा अल्झिएको छ। “छिमेकीको छोरा विज्ञान पढ्दैछ, तिमी किन पछि पर्यौ?” वा “सरकारी जागिर नै सबैभन्दा सुरक्षित भविष्य हो” जस्ता दबाबपूर्ण भनाइहरूले विद्यार्थीको आत्मविश्वास घटाउने मात्र होइन, उनीहरूको वास्तविक रुचि र क्षमतालाई समेत कुण्ठित गरिरहेको छ। अब अभिभावकहरूले दबाब दिने होइन, सन्तानको रुचि सुनिदिने, उनीहरूको निर्णयमा साथ दिने र सही करिअर मार्गमा प्रोत्साहन गर्ने भूमिका खेल्नुपर्ने समय आएको छ।
शिक्षक र विद्यालयको बदलिँदो भूमिका
शिक्षकको भूमिका अब केवल पाठ्यपुस्तक रटाउनेमा सीमित छैन। उनीहरू विद्यार्थीको क्षमता चिन्ने र भविष्यको लागि तयार पार्ने मार्गदर्शक बन्नुपर्छ। अधिकांश विद्यालयहरू केही उत्कृष्ट नतिजा ल्याउने विद्यार्थीलाई मात्र प्रचारको सामग्री बनाउँछन्, जसले गर्दा औसत वा फरक रुचि भएका विद्यार्थीहरूको मनोबल र सम्भावना ओझेलमा पर्छ। अबको आवश्यकता भनेको सबै विद्यार्थीलाई समान महत्व दिने, सिर्जनात्मक र व्यावहारिक सीप सिकाउने पाठ्यक्रम निर्माण गर्नु हो।
जागिर खोज्ने होइन, सिर्जना गर्ने संस्कारको विकास
विगतमा “राम्ररी पढ, राम्रो अंक ल्याउ र राम्रो जागिर पाउ” भन्ने मन्त्र सफल हुन्थ्यो होला, तर आज यो अपर्याप्त छ। कृत्रिम बौद्धिकता (AI) र अटोमेसनले जागिरको स्वरूप नै बदल्दैछ। एक रिपोर्टअनुसार, आगामी ५ वर्षमा आधाजति सेतोपोसाकी (white-collar) कामहरू AI ले विस्थापित गर्नसक्ने अनुमान छ। यस्तो अवस्थामा नेपालजस्तो रेमिट्यान्समा निर्भर अर्थतन्त्रले उत्पादनमुखी र उद्यमशील सोचलाई बढावा दिनुको विकल्प छैन। विद्यालय तहदेखि नै युवाहरूलाई ‘Job-seeker’ होइन, ‘Job-creator’ बन्न प्रोत्साहन गर्न प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षामा जोड दिनु आवश्यक छ।
SEE पछि विद्यार्थीले ध्यान दिनुपर्ने ८ महत्वपूर्ण सीपहरू:
सबैको साझा जिम्मेवारी
अंक तपाईंको पहिचान होइन, तपाईंको वास्तविक पहिचान तपाईंको सोच, सीप र निरन्तरको प्रयास हो। विद्यार्थी, अभिभावक, शिक्षक र नीति निर्माता सबैले आ-आफ्नो स्थानबाट परम्परागत सोचलाई बदलेर सीपमुखी, नवप्रवर्तनशील र विद्यार्थी-केन्द्रित शिक्षा प्रणाली निर्माणमा योगदान दिनु आजको आवश्यकता हो। हामीले केवल पढाउने होइन, जीवन बाँच्न सिकाउने शिक्षा दिन सक्यौँ भने मात्र नेपाली युवाले आफ्नो वास्तविक शक्ति र सम्भावना चिन्नेछन्, र त्यही जगमा समृद्ध नेपालको निर्माण सम्भव हुनेछ।
