काठमाडौ - आज साउन १५ गते, नेपालीहरूले खीर खाएर यो दिन मनाउँदैछन्। यो हाम्रो पुरानो परम्परा हो। नेपाली समाजमा हरेक महिनाको १५ गते केही विशेष परिकार खाने चलन छ, जस्तै असार १५ मा दही-चिउरा, साउन १५ मा खीर, भदौ १५ मा पोलेको मकै र पुस १५ मा घिउ-खट्टे खाने गरिन्छ।

साउनमा खीर खानुका पछाडि धेरै कारणहरू छन्। यो समय वर्षा र झरीको मौसम हो र खेतीपातीको काम पनि लगभग सकिएको हुन्छ। जताततै हरियाली हुने भएकाले गाई-भैँसीले प्रशस्त घाँस खान्छन् र धेरै दूध दिन्छन्। घरमा उपलब्ध यही दूधमा मरमसला र अन्य पौष्टिक चीजहरू मिसाएर बनाइएको खीरले स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्छ भन्ने विश्वास छ। यही अवसरमा परिवार, आफन्त र चेलिबेटीलाई बोलाएर खीर खाने र खुवाउने चलन चलेको हो।

यसको धार्मिक महत्त्व पनि छ। साउन महिनालाई भगवान शिवको महिना मानिन्छ र शिवलाई दूध तथा दूधबाट बनेका परिकारहरू मन पर्ने विश्वास गरिन्छ। त्यसैले पनि यो महिनामा खीर बनाएर खाने चलन बसेको हुनसक्छ। खीरलाई संस्कृतमा 'पायस' भनिन्छ र यसलाई शुद्ध भोजन मानिने भएकाले पूजापाठ र पितृहरूको श्राद्ध जस्ता कार्यहरूमा पनि यसको विशेष महत्त्व हुन्छ।

खीर चामलको मात्र नभएर साबुदाना, सेवई, गाजर र मकै जस्ता विभिन्न कुराहरूबाट पनि बनाइन्छ। विशेषगरी साउनमा हरियो मकै धेरै पाइने हुनाले मकैको खीर पनि निकै लोकप्रिय छ। यसै परम्परालाई जीवन्त राख्न राष्ट्रिय दुग्ध विकास बोर्डले साउन १५ लाई ‘राष्ट्रिय खीर दिवस’ को रूपमा समेत मनाउँदै आएको छ।